Bi kịch và bài học lớn từ Trung Quốc: Khi những người 'dưới đáy xã hội' ngày càng bế tắc, phải làm tất cả để tồn tại

Li Ming - 36 tuổi, là quản lý marketing cho một công ty bán xe hơi tại Bắc Kinh. Lần đầu tiên trong đời, cô cảm thấy thực sự bế tắc.

Khi đại dịch Covid-19 bùng nổ, doanh số của công ty gần như đóng băng, dẫn đến chuyện cô buộc phải nghỉ không lương kể từ tháng 2/2020. Mọi chuyện trở nên tệ hơn khi chồng cô - người làm trong ngành hàng không, cũng phải chịu cắt giảm lương tới 40%.

"Đột nhiên, hơn một nửa thu nhập của chúng tôi bốc hơi," - Li chia sẻ. "Tôi đã chẳng có nổi một đêm yên giấc trong vài tháng vừa qua. Chúng tôi còn tiền thuê nhà phải trả, rồi 2 đứa con. Thực sự bế tắc."

Cực chẳng đã, Li buộc phải sa thải cô giúp việc đã gắn bó với gia đình suốt 3 năm qua, nhằm tiết kiệm thêm ít nhất 12.000 tệ (khoảng 1700 USD, tương đương gần 40 triệu đồng) mỗi tháng.

"Cô ấy lặng đi khi tôi báo tin, rồi đồng ý. Cô chẳng nói gì nhiều, ngoài vài lời yêu thương dành cho lũ trẻ."

Cô giúp việc ấy bị sa thải, giống như biết bao người khác có thu nhập ở tầng đáy của xã hội Trung Quốc.

Người giàu khốn khó, người nghèo kiệt quệ

Cơn khủng hoảng Covid-19 đã khiến nền kinh tế bị xáo trộn kinh khủng. Nhưng trong khi tầng lớp trung lưu chỉ phải tằn tiện hơn, từ bỏ lối sống xa hoa, thì những người có thu nhập ở tầng đáy đang phải đối mặt với thảm họa thực sự.

Tỉ lệ thất nghiệp tại các khu đô thị Trung Quốc đã tăng 6,2% trong tháng 2 - một kỷ lục trong vài thập kỷ gần đây. Nhưng kể cả vậy, con số ấy được cho là vẫn chưa phản ánh hết thực tế. Trong tháng 3, tỉ lệ giảm xuống một chút do các doanh nghiệp được phép mở cửa trở lại sau khi dịch bệnh dần được kiểm soát.

Tuy nhiên theo các nhà kinh tế, điều tồi tệ nhất vẫn chưa xảy ra, đối với phần lớn lực lượng lao động của Trung Quốc. Theo bản báo cáo trên The Economist Intelligence Unit vào ngày 22/4, tỉ lệ thất nghiệp tại Trung Quốc đại lục có thể lên tới 10% trong năm 2020, có thêm ít nhất 22 triệu người mất việc trong các thành phố.

Trong một báo cáo khác của ngân hàng đầu tư UBS, có khoảng 50 - 60 triệu người mất việc trong ngành dịch vụ, cùng 20 triệu người trong các ngành công nghiệp và lĩnh vực xây dựng. Điều đáng nói, báo cáo chỉ dựa trên dữ liệu tại 31 thành phố lớn của Trung Quốc, trong khi vùng thôn quê và những thành phố nhỏ hơn có thể chịu ảnh hưởng nặng hơn.

"Sự chênh lệch giữa các vùng tại Trung Quốc là rất lớn," - Hu Xingdou, nhà kinh tế chính trị tại Bắc Kinh nhận định. "Trong khi người ở thành phố lớn gặp khó khăn để duy trì cuộc sống thường ngày, những người nghèo thậm chí phải chật vật sinh tồn. Một số người còn chẳng có cơ hội để mà cố gắng."

Như Peng Lixiang, người phụ nữ 38 tuổi tại làng Dayi, tỉnh Sơn Đông. Cô từng làm phục vụ trong một nhà hàng lẩu ở Hà Trách - một trong những thành phố nghèo nhất phía Đông Trung Quốc, chỉ kiếm được 1000 tệ mỗi tháng (gần 3,3 triệu đồng). Thế rồi khủng hoảng xảy ra, nhà hàng đóng cửa, còn Peng thì mất việc.

Là nguồn kinh tế chính của gia đình vì chồng không có việc làm ổn định, Peng hiện tại đang rất chật vật kiếm tiền. Người phụ nữ ấy còn đứa con gái 8 tuổi phải lo, cùng khoản nợ dùng để xây nhà trước đó nữa. Peng cho biết cô đã cố xin vào các nhà máy và hàng quán khác trong thành phố, nhưng đều bị từ chối.

"Tôi chưa từng nghĩ mọi chuyện sẽ khó khăn đến thế. Tôi sẵn sàng nhận lương thấp, làm việc vất vả thế nào cũng được, miễn là không phải làm thâu đêm để có thời gian chăm sóc con. Giờ tôi chỉ cần việc thôi."

Dịch bệnh đã khiến nhiều nhà hàng phải đóng cửa

Peng không cô đơn. Hàng triệu lao động di cư khác - như Cao Jin (39 tuổi) cũng khổ sở tìm việc mà không thể. Đó cũng là lý do vì sao Cao cũng tìm đường trở về quê hương, sau khi lệnh phong tỏa được dỡ bỏ.

Ngày 1/4, Cao rời khỏi Tùy Châu - thành phố của tỉnh Hồ Bắc, với hy vọng có thể tiếp tục công việc làm giám sát sản xuất cho công ty điện gia dụng ở thành phố Phật Sơn. Nhưng sau khi tự cách ly được 12 ngày theo yêu cầu của công ty, anh nhận được tin chỉ còn trống vị trí ca đêm, làm từ 6h chiều tới 4h sáng hôm sau, 5 ngày/tuần, và thu nhập là 2000 tệ (khoảng 6,6 triệu đồng) mỗi tháng. Con số này chỉ bằng 1/4 thu nhập trước đó của anh.

Lý do công ty đưa ra là vì quy mô sản xuất đã bị cắt giảm 50%, dây chuyền chỉ còn phân nửa, và quy mô lao động cũng bị cắt phân nửa, chỉ còn khoảng 300 người.

"Con số đấy còn lâu mới đủ để chi tiêu tại Phật Sơn, chưa kể đến khoản hỗ trợ gia đình tại Hồ Bắc. Tôi chẳng còn lựa chọn nào khác ngoài nghỉ việc."

Tình hình sẽ tiếp tục tệ thêm

Phật Sơn là thành phố nổi tiếng với ngành sản xuất đồ điện gia dụng, phụ thuộc rất nhiều vào thị trường xuất khẩu. Bởi vậy, khủng hoảng đã khiến thành phố gặp khó khăn hơn bao giờ hết.

Tập đoàn Midea tại Phật Sơn báo cáo mức giảm 23% doanh thu trong quý đầu năm, trong khi công ty điện gia dụng Gree Electric Appliances thì mất tới 50% trong cùng kỳ. Mức xuất khẩu của Trung Quốc trong tháng 3 giảm 6,6% so với cùng kỳ 2019, chưa tính đến 17,2% giảm mạnh trong tháng 1 và 2.

Trong tháng 4, tình hình bắt đầu khả quan hơn. Nhưng theo Rosealea Yao - nhà phân tích tài chính, quá trình phục hồi là quá chậm bởi nhu cầu trên thế giới ngày càng thấp. Điều này khiến chuyện mất việc trong các ngành sản xuất trở nên thêm trầm trọng.

"Các khoản thu nhập khác nhau của hộ gia đình Trung Quốc - bao gồm thu nhập khả dụng, thu nhập từ lao động di cư, thu nhập kinh doanh... phần lớn trong số đó tụt xuống mức âm trong quý đầu năm, và có thể kéo dài trong các quý tiếp theo."

Cao - người đã có thâm niên hơn 10 năm trong lĩnh vực sản xuất cho biết anh chưa bao giờ thấy chuyện tìm việc lại khó khăn đến như vậy.

"Tôi không rõ liệu nền kinh tế có tốt hơn trong năm kế tiếp, nhưng tôi chắc chắn sẽ không tiếp tục làm trong ngành sản xuất, sau khi chứng kiến quy mô bị cắt giảm kinh khủng như vậy."

"Có lẽ tôi sẽ đến các thành phố phía Bắc, để làm việc trong ngành nội thất xem sao."