Hiện tượng có 1-0-2 trong lịch sử: Giá dầu thế giới xuống ÂM 660.000 đồng mỗi thùng, liệu chúng ta có được trả thêm tiền khi đổ xăng?

Thị trường dầu thế giới trong ngày 20/4 đã có một hiện tượng hết sức kỳ quái xảy ra. Giá dầu giờ đây đã thấp đến mức, người bán có khi phải trả thêm tiền để người mua mang dầu đi!

Thực vậy! Tại Mỹ, giá dầu có bước giảm cực mạnh - tới $50 vào phiên ghi nhận cuối ngày, khiến mức giá lần đầu tiên tụt xuống dưới 0, mà cụ thể là -$30 (âm 30 USD - khoảng -660.000 đồng tiền Việt)/thùng. Một câu chuyện đầy châm biếm đã xảy ra với ngành công nghiệp được ví với "vàng đen", và đồng thời chỉ ra sự xáo trộn do đại dịch Covid-19 gây ra với nền kinh tế thế giới.

Một quy tắc kinh tế cơ bản: cầu giảm, cung cao thì giá phải giảm, và sự thực là mức cầu dành cho dầu mỏ đang sụp đổ. Bất chấp có những thỏa thuận với Nga, Arab Saudi và một số quốc gia khác, thế giới hiện tại đang... không có chỗ chứa được lượng dầu đang liên tục được bơm lên - ước tính lên tới 100 triệu thùng mỗi ngày. Vậy là ngay từ thời điểm đầu năm, giá dầu đã giảm rất mạnh xuống $60/thùng. Ngày 17/4 là $20, và đến hôm qua thì thậm chí còn về mức âm.

Không còn chỗ chứa

Giá dầu âm, nghĩa là người bán thay vì nhận tiền sẽ phải trả thêm $30 cho người mua để giao dịch được thực hiện. Các hợp đồng tương lai đang hết hạn, mà hiện tại chẳng ai muốn có thêm dầu vì không còn chỗ chứa.

"Nếu là một nhà sản xuất và thị trường đang biến mất, việc không thể lưu kho sẽ là một mất mát rất lớn," - trích lời Aaron Brady, phó chủ tịch mảng dầu mỏ thuộc công ty tư vấn và nghiên cứu IHS Markit.

Các nhà máy lọc dầu hiện tại không muốn vận hành, vì có quá ít nhu cầu giao thông ở thời điểm hiện tại và giao thương quốc tế thì đang đóng băng. Dầu thô vì thế đang được các công ty tạm cất trên các xà lan. Trong đó, những ai có tàu chở dầu chuyên dụng là một lợi thế cực lớn trong giai đoạn này.

Thế giới ước tính có khả năng lưu trữ khoảng 6,8 tỉ thùng dầu, và hiện tại gần 60% đã quá tải. Như tại thành phố Cushing (Oklahoma) - một trong những trung tâm lưu trữ dầu lớn nhất New York. Hiện tại, thành phố chỉ còn dư chỗ cho 21 triệu thùng dầu trên tổng số 80 triệu thùng trong khả năng, và dự tính sẽ kín sạch vào tháng 5. Các kho ở Caribbean, Nam Phi, Angola, Brazil và Nigeria thậm chí sẽ quá tải chỉ trong vài ngày tới.

Việc giá dầu giảm mạnh như vậy một phần cũng do cách đặt giá trên thị trường. Thông thường, các giao dịch mua dầu sẽ được thực hiện qua hợp đồng tương lai - có thể hiểu là mua trước với giá ở hiện tại, nhưng giao vào một thời điểm trong tương lai. Thông thường, mức giá giữa các thời điểm sẽ không quá chênh lệnh. Nhưng trong khủng hoảng lần này, giá lại lệch quá nhiều so với khoản tiền trong hợp đồng ký kết. Như dầu thô Brent - vốn đóng vai trò làm mức giá chuẩn trên thế giới có hợp đồng hết hạn vào tháng 5 tới, với mức giá $27/thùng.

Sự chênh lệnh này cho thấy thị trường đang trải qua một cơn "khủng hoảng mạnh" - trích lời Antoine Halff, người sáng lập ra công ty nghiên cứu thị trường Kayrros. "Có sự chênh lệch quá lớn giữa cung và cầu hiện nay."

Giá dầu xuống âm, liệu chúng ta có được trả thêm tiền khi đi đổ xăng?

Về mặt lý thuyết, đúng là giá dầu âm có nghĩa người bán phải mất tiền để đẩy dầu. Nhưng thực tế thì không, hãy quên chuyện đó đi. Bởi lẽ, giá dầu thô chỉ đóng vai trò gián tiếp trong việc định giá bán lẻ xăng dầu hiện nay.

Tại Mỹ hiện tại, giá xăng dầu thành phẩm đang rẻ một cách kinh ngạc, chỉ khoảng $1,81/gallon (1 gallon tương đương 3,79l). Nhưng dù có rẻ thế nào, rất khó để giá thành phẩm kéo được xuống dưới mức 0 đồng.

Giá dầu giảm mạnh, nhưng đó không phải chỉ số quyết định nhất đến giá bán lẻ, mà phụ thuộc vào mức giá các trạm xăng trả cho nó. Mà tại Mỹ, các trạm xăng vẫn mất tiền khi mua xăng. Mức giá họ nhập rơi vào khoảng 67 cent/gallon hôm 20/4, mà như vậy đã cao gấp đôi so với giao dịch tuần trước đó.

"Giá xăng dầu bán buôn và dầu mỏ chắc chắn có liên quan, nhưng chúng không nhất thiết phải phản ánh sự liên hệ đó ngay lập tức, thậm chí là vào những thời điểm sau đó," - Jeff Lenard, người phát ngôn của Hiệp hội tạp hóa Hoa Kỳ.

Thêm nữa, ngay cả giá bán buôn cũng không ảnh hưởng trọn vẹn đến giá bán lẻ tại các trạm xăng. Bởi lẽ như đã nêu, các giao dịch xăng thành phẩm cũng được thực hiện theo dạng hợp đồng tương lai - nghĩa là có mức giá không đổi, bất kể nó biến động như thế nào. Ngoài ra còn chi phí vận hành tại trạm - tất cả được tính vào giá bán.

Chẳng hạn theo Cục quản lý thông tin năng lượng Hoa Kỳ tính toán vào năm 2019, trong khi giá dầu trung bình cả năm rơi vào khoảng $2,6/gallon, chi phí vận chuyển và marketing chiếm tới 39 cent trong đó. Chi phí lọc dầu và lợi nhuận trung bình là 34 cent.

Nhu cầu đi lại giảm, các trạm xăng chứng kiến doanh thu giảm tới hơn nửa, buộc họ phải tăng mức lợi nhuận biên lên (số lợi nhuận thu được trên mỗi đơn vị xăng bán được). Mức tăng chỉ vài cent thôi, nhưng để bù đắp cho thiệt hại mà đại dịch gây ra.

Ngoài ra, còn cả thuế xăng dầu nữa - thứ mà quốc gia nào cũng có.

Vậy nên hiểu một cách đơn giản, bạn có thể mua cả một thùng dầu thô mà chẳng mất xu nào vào ngày 20/4 vừa qua, nhưng mua xăng thì vẫn phải trả tiền. Quên mùa xuân có xăng miễn phí đi được rồi.