Ảnh minh họa.
Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào cứu Cao ra. Thấy Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết trong đám lửa cháy đỏ rực.
Thượng đế thấy 3 người sống có nghĩa có tình nên thương tình, phong cho làm Vua Bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân; giao cho Phạm Lang là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
Người Việt từ xa xưa đã ngưỡng mộ lòng chung thủy của Táo Quân nên làm lễ tiễn rất long trọng trong ngày 23 tháng Chạp hàng năm với hy vọng ông Táo sẽ giúp họ "giữ lửa" trong gia đình đầm ấm, hạnh phúc, xua đuổi điều rủi, mang may mắn tới.
Sự tích về Táo Quân cũng có nhiều dị bản, tuy nhiên cốt truyện nhìn chung đều ngợi ca tình yêu, tình cảm gia đình và tình nghĩa giữa người với người.
Người Việt quan niệm ba vị Thần Táo không những định đoạt may, rủi, phúc, họa của gia chủ, các vị Táo còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà.
Hơn nữa, ông Táo quanh năm ở trong bếp nên sẽ nắm được tường tận mọi chuyện tốt xấu của gia chủ. Thế nên, cứ đúng vào ngày 23 tháng Chạp, Táo Quân sẽ lên chầu trời, báo cáo việc của con người trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh.
Vì vậy, ngày này mọi nhà sẽ làm lễ cúng long trọng để tiễn ông Táo lên chầu trời, đồng thời còn cầu mong một năm mới ấm no, đầy đủ.
Trong văn hóa của người Việt, mâm cỗ cúng ông Công ông Táo sẽ gồm có ba bộ mã, hai bộ đàn ông tượng trưng cho hai Táo ông và một bộ đàn bà tượng trưng cho Táo bà.
Bàn thờ Táo Quân được đặt ở nơi trang nghiêm nhất, trên có bài vị thờ viết bằng chữ Hán. Ngoài ra còn có vàng mã khác, hương, hoa, oản, quả, cau, trầu. Tuy nhiên, ở mỗi vùng miền, địa phương khác nhau những món ăn, vật phẩm trên mâm cỗ cúng có thể thay đổi ít nhiều.
Những đồ "vàng mã" sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo Quân.
Vì sao lại thả cá chép vào ngày ông Công, ông Táo?
Các gia đình thả cá chép trong ngày 23 tháng Chạp là dựa trên sự tích cá chép vượt vũ môn và hóa rồng. Trong tất cả các loài sống dưới nước chỉ có cá chép là có thể vượt qua vũ môn lên trời và hoá thành rồng được.
Tương truyền rằng, cá chép khi muốn trở thành con rồng phải qua 3 kỳ thi. Mỗi kỳ thi như vậy là lên gần trời hơn một chút, phải qua những ghềnh thác cao. Bài thứ nhất là phải búng đuôi qua một cái thác cao, hiểm trở. Khi cá chép búng qua được thì đuôi thay đổi, có sức mạnh hơn.
Qua bài thứ 2, sóng gió mưa vần vũ dữ dội hơn nhưng cá chép vẫn vượt qua. Lúc này, một nửa mình cá chép đã hóa rồng. Sau khi búng qua được bài thi thứ 3 thì toàn thân cá chép hóa thành rồng.
Ngoài ý nghĩa đó, phóng sinh cá chép còn là hành động đầy nhân văn, xuất phát từ tâm từ bi với mong muốn hạn chế sát sinh.