Nồng độ virus cao gấp 1.000 lần chủng gốc, biến thể Delta đang khiến kế hoạch đối phó của cả thế giới đảo lộn như thế nào?

Biến chủng Delta đang khiến chính phủ các nước trên khắp thế giới phải thay đổi tính toán, làm dấy lên hoài nghi về việc có phải chúng ta đã quá lạc quan về chuyện chấm dứt hoàn toàn đại dịch Covid-19 hay không. Hơn nữa, Delta còn nới rộng đáng kể khoảng cách giữa những nơi có tỷ lệ tiêm chủng cao với nơi chưa thể triển khai tiêm chủng trên diện rộng, xâm nhập vào những nước trước đây đã khá thành công trong công tác chống dịch.

Trước sự ngỡ ngàng của nhiều người, biến chủng Delta vẫn khiến số ca nhiễm tăng vọt tại các nước có tỷ lệ tiêm chủng cao như Anh và Israel dù số ca có triệu chứng nặng và tử vong ở mức thấp. Tuy nhiên, ở nhiều phần còn lại của thế giới, đại dịch đã khiến ít nhất 200 triệu người mắc bệnh và hơn 4 triệu người tử vong vẫn đang diễn biến rất phức tạp.

Tin tốt là vaccine vẫn có hiệu quả cao trước Delta trong việc ngăn ngừa người bệnh trở nặng và tử vong đối với những người đã được tiêm chủng. Đối với các nền kinh tế phát triển, điều đó đồng nghĩa cần phải tiêm vaccine cho nhiều người hơn để kiểm soát dịch bệnh. Dẫu vậy, niềm hi vọng rằng Covid-19 sẽ nhanh chóng suy yếu và trở thành 1 loại bệnh thông thường như cúm mùa đang dần phai nhạt.

Miễn dịch cộng đồng trở thành điều xa vời

Phản ứng với làn sóng mới, các chính phủ ở châu Âu và một vài bang của Mỹ đang cố gắng đẩy nhanh chương trình tiêm chủng để "đi trước một bước". Một số nơi quay trở lại bắt buộc đeo khẩu trang và yêu cầu một số ngành nghề kinh doanh đóng cửa. Các biện pháp hạn chế đi lại, cách ly và làm việc từ xa giờ đã trở thành điều bình thường mới.

Trong khi đó, "đơn thuốc đặc trị" dành cho các nước đang phát triển vẫn còn rất mờ mịt. Hiện Delta đã gây ra làn sóng lây nhiễm cao kỷ lục trên khắp châu Á và châu Phi, bao gồm cả các quốc gia và vùng lãnh thổ vốn kiểm soát dịch rất tốt trong giai đoạn trước.

Biến chủng Delta được phát hiện lần đầu tiên tại Ấn Độ từ cuối năm ngoái và hiện đã xuất hiện tại hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ, theo sáng kiến GISAID, 1 cơ sở dữ liệu trực tuyến mà tại đó các nhà khoa học cùng chia sẻ những báo cáo về mã gene của mẫu virus. Đến giữa tháng 7, khoảng 80% các mẫu được chia sẻ lên GISAID là biến chủng Delta, tỷ lệ cao gấp đôi so với 1 tháng trước. Điều này cho thấy biến chủng này đang nhanh chóng thay thế các biến chủng thế hệ trước như thế nào.

CDC Mỹ cho biết Delta chiếm 83% mẫu bệnh phẩm ở Mỹ. Ở Anh tỷ lệ lên tới 99%, tại Pháp, Đức, Thụy Điển và Bồ Đào Nha là hơn một nửa. Tỷ lệ ở châu Á là hơn 70% và châu Phi là hơn 60%

Trước khi biến chủng Delta xuất hiện, các nhà khoa học ước tính sẽ cần khoảng 2/3 dân số có kháng thể (từ tiêm vaccine hoặc từng nhiễm bệnh) để đạt miễn dịch cộng đồng. Đạt được mục tiêu đó sẽ giúp ngăn chặn các ổ dịch mới bùng phát, dịch bệnh lắng xuống mức độ ngang bằng với cúm mùa và không gây gánh nặng cho hệ thống y tế.

Tuy nhiên Delta đã khiến tính toán đó bị đảo lộn. Có nhiều ước tính khác nhau, nhưng các nhà khoa học tin rằng biến chủng Delta có mức độ lây lan cao gấp 2-3 lần so với chủng gốc lần đầu tiên xuất hiện ở Vũ Hán năm 2019. Nếu thiếu vắng bất kỳ biện pháp phòng dịch trong cộng đồng nào, mỗi 10 người nhiễm biến chủng Delta sẽ kéo theo 60-70 ca nhiễm mới, so với 25 ca đối với chủng gốc. Biến chủng Delta chính là mầm bệnh lây lan mạnh nhất từ trước đến nay: người nhiễm mang lượng virus cao gấp 1.000 lần chủng gốc

Điều đó khiến mục tiêu miễn dịch cộng đồng trở nên xa tầm với. Từ con số 60-70% dân số được tiêm vaccine giờ phải tăng lên 80-90%, theo Mark Woolhouse, giáo sư chuyên nghiên cứu về các dịch bệnh truyền nhiễm đang công tác tại ĐH Edinburgh cho hay.

Thậm chí một số chuyên gia còn đưa ra ngưỡng cao hơn là 95%. Đáng ngại hơn, chúng ta vẫn chưa biết vaccine có hiệu quả kéo dài bao lâu hay hiệu quả có giảm đi khi chủng mới xuất hiện hay không.

Giáo sư Woolhouse cho rằng câu hỏi giờ đây không còn là khi nào chúng ta đạt miễn dịch cộng đồng mà là liệu có đạt được hay không. Cần phải áp dụng những biện pháp như bắt buộc đeo khẩu trang và giãn cách xã hội trong dài hạn.

Ở những nền kinh tế phát triển, Delta đang buộc các quan chức y tế phải suy nghĩ lại về cách tiếp cận. Sau khi số ca nhiễm tăng gấp 6 lần, Hà Lan quyết định đóng cửa các câu lạc bộ đêm dù vừa mới mở cửa trở lại từ cuối tháng 6. Pháp, Đức và Italy vẫn bắt buộc đeo khẩu trang và thực hiện giãn cách.

Tại Mỹ, biến chủng Delta khiến số ca nhiễm mới trung bình 7 ngày vượt mốc 49.000, cao hơn gấp đối với 10 ngày trước. Hạt đông dân nhất là Los Angeles đã phải áp dụng lại yêu cầu bắt buộc đeo khẩu trang trong nhà.

Châu Á trở thành "tâm chấn"

Ở châu Phi, nơi chưa đến 1,5% trên tổng số 1,3 tỷ dân được tiêm chủng đầy đủ, số ca nhiễm cao kỷ lục trong vài tuần gần đây khiến các bệnh viện quá tải và số ca tử vong tăng vọt. Nam Phi, Uganda và Namibia phải quay trở lại lockdown.

Tại châu Á, Hàn Quốc gần đây đã phải áp dụng những biện pháp giãn cách nghiêm ngặt nhất do ghi nhận đợt bùng phát lớn nhất kể từ khi đại dịch bắt đầu. Theo đó không được tụ tập trên 2 người sau 6h tối, đám tang và đám cưới chỉ có người trong gia đình tham dự, cấm khán giả tại các sự kiện thể thao.

Nhật Bản bắt đầu chứng kiến số ca nhiễm tăng lên từ cuối tháng 6, buộc Thủ tướng Yoshihide Suga phải ban bố tình trạng khẩn cấp ở Tokyo kể từ ngày 12/7. Các biện pháp khẩn cấp được dự tính sẽ kéo dài đến tận 22/8. Thế vận hội Olympics Tokyo đang diễn ra mà không có khán giả.

Đông Nam Á là khu vực đặc biệt dễ bị tổn thương vì tỷ lệ tiêm vaccine thấp, nhiều nước chưa đến 15% dân số được tiêm vaccine đầy đủ. Kể cả ở Singapore là nước có tỷ lệ tiêm chủng cao nhất trong khu vực thì con số cũng chỉ vào khoảng 50% và đang phải chống chọi với biến thể Delta.

Thảm họa đã ập đến với Indonesia, nơi số ca nhiễm bắt đầu tăng từ đầu tháng 6. Các bệnh viện nhanh chóng quá tải và tỷ lệ tử vong tăng lên mức cao kỷ lục. Hơn 1.000 ca tử vong vì Covid được ghi nhận mỗi ngày trong tuần qua.