Dạy trẻ kỹ năng bảo vệ bản thân từ những hành động nhỏ

Trẻ em tựa “búp măng non” luôn cần sự nâng niu và bao bọc của người lớn. Tuy nhiên, khi ngày một lớn lên, những chồi non này rồi cũng phải tự mình làm quen với nhiều yếu tố bên ngoài mà không phải thời điểm nào cũng có cha mẹ ở bên. Do đó, cha mẹ cần dạy trẻ kỹ năng tự bảo vệ bản thân để giữ an toàn tốt nhất.

Thiếu kỹ năng tự bảo vệ bản thân, trẻ sẽ sống thụ động, không biết ứng phó trong những hoàn cảnh nguy cấp, không biết cách tự chăm sóc, bảo vệ bản thân trước nguy hiểm, luôn tìm kiếm sự giúp đỡ của người lớn.

Giai đoạn trẻ thích khám phá

Xã hội hiện đại mang đến cho cuộc sống con người nhiều tiện ích, sự thoải mái nhưng cũng tiềm ẩn nhiều mối nguy hiểm, đặc biệt là với con trẻ. Điều này đòi hỏi mỗi trẻ đều phải có những kỹ năng để xử lý cũng như bảo vệ chính bản thân mình.

Ngay khi trẻ sinh ra, cha mẹ đã cố gắng tạo ra môi trường an toàn cho con. Giai đoạn trẻ bước đi thành thạo và làm chủ được những hoạt động của mình như chạy, nhảy... bé cần nhận thức về những việc an toàn và không an toàn. Theo thời gian, những kỹ năng ấy ngày càng được tôi luyện thêm, bởi tính tò mò và khả năng làm chủ hành động của trẻ.

Theo các chuyên gia, giai đoạn từ 4 - 12 tuổi có thể coi là thời điểm mà trẻ dễ gặp phải nhiều mối nguy hiểm nhất. Bởi lúc này, trẻ thích khám phá, nhưng lại chưa có những kỹ năng cơ bản để tìm hiểu thế giới.

Kỹ năng bảo vệ bản thân là mức độ hiểu biết của một cá nhân về sự vật, sự việc, đối tượng xung quanh nhằm đưa ra phán đoán và hành động phù hợp để giúp bảo vệ an toàn cho bản thân. Do đó, việc dạy kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho trẻ là vô cùng cần thiết.

Khi được hướng dẫn kỹ năng này, trẻ sẽ biết cách tránh xa các mối nguy hiểm và sống trong môi trường an toàn, lành mạnh. Bảo vệ bản thân là một trong những kỹ năng trẻ cần có sớm, được hoàn thiện trong một quá trình lâu dài. Kỹ năng này sẽ theo chúng ta trong suốt cuộc đời.

Trong báo cáo về tình trạng các hành vi xâm hại trẻ em, phần lớn những vụ việc xảy ra là do con không có kỹ năng tự bảo vệ và chăm sóc bản thân. Trong giai đoạn từ 2015 - 2019, cả nước có đến 8.442 vụ xâm hại trẻ em. Trong đó, có 6.432 vụ bị xâm hại tình dục. Trẻ bị bạo lực là 857 vụ; 106 vụ mua bán, bắt cóc; 1.314 vụ xâm hại bằng các hình thức khác.

Từ thực trạng trên, bảo vệ trẻ em là việc làm vô cùng cần thiết, đòi hỏi sự quan tâm sát sao của các cấp, ban ngành, cũng như gia đình và toàn xã hội. Trong đó, trẻ cần được trang bị kỹ năng để tự bảo vệ mình.

Cô giáo Nguyễn Hương Liên - Trường Mầm non Hoa Sen (Hoàn Kiếm, Hà Nội) chia sẻ, những việc tưởng chừng đơn giản nhất nhưng lại chính là kỹ năng giúp trẻ sinh tồn. Nếu chúng ta cho rằng ăn, ngủ, chơi…là những việc rất đơn giản, thì thực tế, những hành động này cũng cần kỹ năng.

Cô Liên dẫn chứng, thực tế có rất nhiều trẻ thiếu kỹ năng tự bảo vệ bản thân. Trẻ sống thụ động, không biết ứng phó trong những hoàn cảnh nguy cấp, không biết cách tự chăm sóc, tự bảo vệ bản thân trước nguy hiểm, luôn tìm kiếm sự giúp đỡ của người lớn. Thậm chí, trẻ ỷ lại tất cả các việc lớn, nhỏ cho cha mẹ, cô giáo.

Ngoài ra, ở lứa tuổi mầm non, trẻ đang phát triển nhanh và mạnh mẽ cả về thể lực, trí lực cũng như toàn bộ cơ thể. Đó là giai đoạn khám phá, trải nghiệm và hình thành những kỹ năng cần thiết cho cả cuộc đời. Khi đó, việc trẻ chưa có kinh nghiệm trong phòng tránh tai nạn và đảm bảo an toàn cho chính mình sẽ dẫn tới tình trạng bé gặp nguy hiểm.

Theo cô Liên, cần giúp trẻ nhận biết người lạ là như thế nào. Cụ thể, đó là người bé không quen biết, chưa gặp mặt lần nào, hoặc người bé mới nhìn thấy lần đầu tiên. Ngoài ra, trẻ cần ghi nhớ số điện thoại cần thiết. Trong đó, gồm số điện thoại của cha mẹ; Số điện thoại gọi khi nguy cấp: 113 - cảnh sát, 114 - chữa cháy, 115 - cứu thương.

Hạn chế rủi ro

Trong xã hội tiềm ẩn nhiều nguy hiểm, việc hướng dẫn trẻ bảo vệ bản thân khỏi những kẻ lạm dụng tình dục là vô cùng quan trọng. Theo Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TPHCM), tổ chức bảo vệ trẻ em tại Anh NSPCC đã kêu gọi các phụ huynh nên dạy cho con mình quy tắc quần lót (PANTS rules).

Cụ thể, P – Private (Riêng tư) nói với trẻ rằng, không một ai có thể được nhìn hay chạm vào vùng kín của bé, trừ một số người như bác sĩ, y tá hay cha mẹ. Tuy nhiên, bác sĩ, y tá cần phải mặc đồng phục và đang trong giờ khám chữa bệnh. Trong trường hợp đó, bác sĩ, y tá cũng phải giải thích là họ chạm vào để làm gì và cần có sự đồng ý của con. A – Always remember your body belongs to you (Luôn nhớ cơ thể con thuộc về con) cho trẻ biết rằng, cơ thể thuộc về chính bé.

Không ai có quyền làm bất cứ điều gì với cơ thể bé mà khiến con khó chịu. Nếu ai cố tình, trẻ cần biết nói “Không”. Chữ N – No means no (Không là không) giúp trẻ nhận thức được rằng, con có quyền nói “không” với những động chạm bé không thích từ bất cứ ai, kể cả các thành viên trong gia đình.

T là Talk (Nói về những điều bí mật khiến con buồn). Cha mẹ giải thích cho con về sự khác biệt giữa những bí mật “tốt” và “xấu”.

Những câu như “Đây là bí mật của riêng hai chú cháu mình” thường của những kẻ lạm dụng khiến trẻ cảm thấy lo lắng và sợ không dám kể cho ai khác nghe. Những bí mật “tốt” có thể là món quà hay bữa tiệc. Những bí mật “xấu” là cái khiến con cảm thấy buồn, lo lắng, sợ hãi. Con cần nói ra.

Chữ cái cuối cùng là S – Speak up (Lên tiếng). Khi nào cảm thấy buồn, lo lắng, sợ hãi, trẻ nên lên tiếng với người mình tin tưởng, có thể nói với cha mẹ, hay chị gái, cô giáo…

Ngoài ra, cha mẹ cũng cần dạy trẻ một số kỹ năng khác để bé có thể tự bảo vệ bản thân. Cụ thể, từ 3 tuổi trở đi, trẻ nên tự tắm rửa, vệ sinh vùng kín. Nếu con đã nói “Không” mà ai đó vẫn có hành động “phạm quy” thì trẻ cần hét thật to, chạy ra chỗ khác, hoặc cắn, phản kháng lại người đó.

Trẻ cũng cần biết gọi đúng tên bộ phận cơ thể. Bởi, nếu lỡ có sự vụ xảy ra, khi trình báo và lấy lời khai, việc nói không chính xác tên bộ phận cơ thể sẽ giúp “hung thủ” dễ thoát tội. Cha mẹ cũng nên dạy con không ham quà, đòi đồ chơi, bánh kẹo. Trẻ không nên nhận bất cứ thứ gì người lạ đưa khi không có cha mẹ hoặc người thân ở đó. Khi con tham gia các hoạt động vui chơi ngoài trời, hoặc tập thể thao, cha mẹ nên dạy trẻ tránh mặc trang phục hở hoặc dễ làm lộ cơ thể.

Bên cạnh đó, những kỹ năng cần thiết khác để bảo vệ trẻ khi ở nhà một mình cũng vô cùng cần thiết. Cô Nguyễn Yến Nhi – Hệ thống giáo dục kỹ năng sống Cara nhận định, cha mẹ hãy dạy con những kiến thức cần thiết để đảm bảo an toàn và hạn chế rủi ro đáng tiếc.

Trẻ cần được nhắc nhở những kỹ năng như: Không tiếp khách; Không mở cửa cho bất cứ ai; Khóa tất cả các cửa; Không ra khỏi nhà; Chỉ trả lời điện thoại của người nhà; Trường hợp khẩn cấp gọi 113 hoặc cha mẹ; Hòa thuận với anh chị em; Không kể với bất kì ai là mình “đang ở nhà một mình”.

Ngoài ra, cha mẹ cũng cần lưu tâm đến việc dạy con các yếu tố an toàn như nắm vững những kỹ năng thoát hiểm. Đồng thời, dán danh sách số điện thoại khẩn cấp, bao gồm của các thành viên trong gia đình, hàng xóm và bạn bè đáng tin cậy, cả số của những nhân viên cấp cứu. Trẻ cũng nên nắm vững kỹ năng sơ cứu cơ bản.

Theo cô Trịnh Mai Chi - Trường Mầm non Bông Mai 2 (Bắc Từ Liêm, Hà Nội), khi hướng dẫn trẻ những kỹ năng bảo vệ an toàn, cha mẹ hãy chọn cách nói chuyện, tâm sự với con thay vì những bài học khô khan. Như vậy, trẻ sẽ dễ dàng hiểu và ghi nhớ hơn những lời chỉ dạy của cha mẹ. Việc trò chuyện sẽ giúp cha mẹ tạo tiền đề là người bạn với con. Từ đó, giúp trẻ dễ dàng mở lòng chia sẻ những câu chuyện thầm kín hơn. Phụ huynh cũng nên chọn những khoảng thời gian diễn ra sinh hoạt thường ngày để trẻ cảm thấy gần gũi, đỡ áp lực hơn như: Lúc gấp quần áo, nhặt rau, ăn cơm…

Một lưu ý khác là cha mẹ không nên quát mắng khi trẻ sai. Thực tế, đây là lỗi thường mắc của đa số phụ huynh. Khi con làm sai, việc quát mắng sẽ không giúp trẻ giải quyết vấn đề, rút được kinh nghiệm, mà còn khiến bé sợ cha mẹ, tạo khoảng cách giữa 2 bên.

“Phụ huynh hãy giữ bình tĩnh và giải thích cho trẻ hiểu đâu là điểm sai, nguyên nhân dẫn đến việc đó. Đồng thời, chỉ hướng giải quyết, xử lý. Ở giai đoạn từ 3 - 6 tuổi, trẻ bắt đầu nhận biết về thế giới bên ngoài và luôn mong muốn được thể hiện bản thân. Do đó, trẻ sẽ thường mắc nhiều lỗi không đáng có. Các phụ huynh nên chỉ dạy trẻ làm quen với việc phân tích đâu là nguyên nhân dẫn đến kết quả. Lối tư duy này sẽ giúp trẻ biết cách hành động đúng hơn cho các tình huống thực tế”, cô Chi chia sẻ.

Cô Liên chia sẻ: “Ở lứa tuổi mầm non, hành vi và nhận thức giống như tờ giấy trắng. Khi gieo lên đó những mầm nhân cách nào thì nó sẽ hình thành thói quen đó cho trẻ sau này. Muốn trẻ hình thành được thói quen tích cực, cần phải thông qua trải nghiệm và thích nghi. Nếu chúng ta cứ bao bọc, không cho phép chúng có môi trường trải nghiệm thì làm sao trẻ có thể hình thành được thói quen tích cực cho bản thân”.