Thế giới đã biết gì về biến thể Omicron?

Những phát hiện về biến thể Omicron tại Nam Phi đang kích hoạt một làn sóng cảnh báo mạnh mẽ toàn cầu. Nhiều chuyến bay tới các nước châu Phi bị huỷ. Lệnh cấm đi lại cũng được nhiều quốc gia tái thiết lập do lo ngại biến thể mới với số lượng lớn các đột biến có thể lây nhiễm nhanh chóng, ngay cả với những người đã được tiêm vaccine.

Vậy biến thể "siêu đột biến" Omicron nguy hiểm đến mức nào? Sau đây là những vấn đề được người dân nhiều nước quan tâm.

Liệu Omicron có trở thành biến thể thống trị thế giới?

Các quốc gia, từ Mỹ, châu Âu đến các nước châu Á hiện vẫn đang tìm hiểu xem liệu Omicron có giống biến thể Delta và chiếm ưu thế hơn nhiều so với các biến thể khác hay không.

Số ca nhiễm do biến thể Delta tại Nam Phi đã từng suy yếu trước khi Omicron xuất hiện. Điều này đồng nghĩa với việc Omicron chưa có cơ hội "đối đầu" trực tiếp với Delta - biến chủng vốn được phát hiện lần đầu tại Ấn Độ.

Delta có khả năng lây nhiễm cao gấp đôi so với phiên bản đầu tiên của SARS-CoV-2 và gần như vượt qua mọi biến chủng khác trên thế giới. Trong khi đó, trước khi biến chủng Omicron xuất hiện, tỷ lệ lây nhiễm của Nam Phi chỉ ở mức thấp. Tín hiệu này khiến một số chuyên gia cho rằng, đây có thể chỉ là làn sóng siêu lây nhiễm ngẫu nhiên và sẽ sớm bị biến thể Delta nhấn chìm.

Tuy nhiên, đó cũng chỉ là phỏng đoán. Nhiều câu hỏi đang được Tổ chức Y tế thế giới WHO đặt ra, chẳng hạn như Omicron có khả năng lẩn tránh vaccine hay không? Nó có dễ lây truyền hơn so với các biến thể khác hoặc khiến bệnh trở nặng hơn hay không? "Dữ liệu sơ bộ cho thấy tỷ lệ số ca nhập viện tại Nam Phi gia tăng, nhưng điều này có thể chỉ do số người nhiễm bệnh tăng, không phải do nhiễm riêng biến thể Omicron".

Dẫu vậy, việc biến thể mới Omicron có tới 32 đột biến ở protein gai (thành phần giúp virus bám vào tế bào cơ thể) vẫn khiến cả thế giới bàng hoàng. Một số nhà khoa học cho rằng biến thể Omicron có khả năng lây lan tương đương, thậm chí là hơn biến thể Delta và ở mức độ này thì biến thể mới sẽ tiếp tục gia tăng áp lực lên các hệ thống y tế. Một số cơ sở vững chắc đã được các nhà dịch tễ học phát hiện ra để tin rằng, Omicron có thể khiến mức độ hiệu quả của vaccine bị thuyên giảm. Ngoài ra, biến thể mới này còn có tới 26 đột biến chưa từng được phát hiện ở protein gai, nhiều hơn so với 10 đột biến như vậy ở biến thể Delta.

Thời gian để Omicron trở thành biến thể thống trị

Trong vòng vài tháng, biến thể Delta đã lây lan nhanh hơn bất kỳ chủng virus nào xuất hiện trước đây. Do vậy, theo ông John Moore, giáo sư vi sinh và miễn dịch học tại Đại học Y Weill Cornell, New York, câu hỏi đặt ra là Omicron có khả năng lây lan như thế nào so với chủng Delta.

Các nhà khoa học hiện vẫn theo dõi chặt chẽ các trường hợp nhiễm Omicron trên cơ sở dữ liệu công cộng để tìm ra câu trả lời. Quá trình này có thể mất từ 3-6 tuần, tùy thuộc vào mức độ lây lan của biến thể. Tiến sĩ Peter Hotez, chuyên gia về vaccine tại Đại học Y khoa Baylor cho biết: "Trong vòng 2 tuần, chúng tôi sẽ xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh COVID-19 do biến thể Omicron gây ra, sau khi tham khảo nhiều báo cáo khác nhau. Một số nói rằng biến thể này gây bệnh rất nhẹ, trong khi những một số bệnh viện ở Nam Phi lại ghi nhận các ca mắc nặng".

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Singapore Ong Ye Kung, biến thể Delta đã mất khoảng 3 - 4 tháng để trở thành siêu biến thể nguy hiểm nhất thế giới. "Vì vậy, nếu đặt giả thuyết Omicron dễ lây nhiễm hơn Delta, nó có thể không cần tới 3-4 tháng để thống trị toàn cầu", ông Ong Ye Kung nhận định.

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh, sự lây lan của biến thể Omicron có thể sẽ chậm lại do các quốc gia đã nhanh chóng áp đặt các biện pháp hạn chế mới. Cho đến nay, Anh, các nước thành viên của Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Australia, Israel hay các quốc gia Đông Nam Á… đều đã ra quy định hạn chế nhập cảnh đối với các du khách nước ngoài nhằm phòng ngừa sự xâm nhập của biến thế Omicron.

Xét nghiệm nhanh PCR có thể phát hiện ra biến thể Omicron hay không?

Việc giải mã bộ gene của SARS-CoV-2 sẽ giúp các nhà khoa học giám sát và hiểu rõ hơn về các biến thể. Mọi công cụ xét nghiệm đang được sử dụng rộng rãi có thể phát hiện các trường hợp dương tính với bất kỳ biến thể nào, kể cả Omicron. Song đến nay, WHO chỉ khuyến nghị sử dụng công cụ xét nghiệm TaqPath của công ty Thermo Fisher (Mỹ). Phòng thí nghiệm của Bỉ - nước châu Âu đầu tiên ghi nhận trường hợp nhiễm biến thể Omicron cũng đã phát hiện ra ca dương tính nhờ công cụ này.

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Singapore Ong Ye Kung, công cụ xét nghiệm TaqPath của công ty Thermo Fisher cũng cho biết liệu người đó có khả năng nhiễm biến thể Omicron hay không bằng cách tìm kiếm gene loại bỏ. Đây cũng là điều mà các xét nghiệm PCR thông thường không làm được.

Chính vì vậy, Singapore cho biết sẽ ưu tiên xét nghiệm Thermo Fisher PCR cho các du khách nước ngoài, từ đó triển khai quy trình chăm sóc sức khỏe đặc biệt cho những người nhiễm biến thể Omicron. Các mẫu bệnh phẩm sẽ được ưu tiên giải trình tự gene để nhanh chóng xác định liệu họ có dương tính với Omicron hay không.

Theo Mark Stevenson, giám đốc điều hành của Thermo Fisher, xét nghiệm này không chỉ có thể phát hiện nhanh COVID-19 mà còn được sử dụng như một công cụ tìm kiếm Omicron. Đây hiện là phương thức xét nghiệm PCR duy nhất được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cấp phép sử dụng để xác định các trường hợp dương tính với biến thể Omicron.

Liệu Omicron có thể "lẩn trốn" vaccine?

Hiện các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm câu trả lời về việc liệu Omicron có thể "lẩn trốn" vaccine hay không. Dữ liệu ban đầu sẽ được thu thập từ các xét nghiệm máu của những người đã được tiêm vaccine hoặc động vật thí nghiệm.

Theo ông John Moore, giáo sư vi sinh và miễn dịch học tại Đại học Y Weill Cornell, "Có rất nhiều phòng thí nghiệm đang tích cực nghiên cứu và kiểm tra mức độ kháng thể của Omicron. Quá trình này sẽ mất vài tuần".

Song David Ho, giáo sư vi sinh và miễn dịch học tại Đại học Columbia ở New York thì tin rằng, Omicron sẽ có mức độ kháng vaccine đáng kể do đây là biến thể nhiều đột biến nhất của virus SARS-CoV-2. "Các kháng thể vaccine nhắm vào 3 vùng trên đột biến của virus và Omicron có đột biến ở cả 3 vùng đó", ông Ho cho biết.

Tuy nhiên, nếu xem xét các biến thể trước đó, chẳng hạn như Beta, chúng ta dễ dàng nhận thấy vaccine vẫn phát huy tốt vai trò của mình. Dù Beta cũng có các đột biến khiến vaccine kém hiệu quả, song các chiến dịch tiêm chủng diện rộng vẫn giúp ngăn ngừa tối đa khả năng bệnh trở nặng và tử vong. Bởi theo các chuyên gia, ngay cả khi các kháng thể trung hòa do vaccine tạo ra trở nên kém hiệu quả hơn, các bộ phận khác của hệ miễn dịch, được gọi là tế bào T và tế bào B, vẫn sẽ kích hoạt hệ miễn dịch trước sự tấn công của virus.

Theo ông John Wherry, Giám đốc Viện Miễn dịch học Penn tại Philadelphia, "Việc tiêm vaccine ngừa COVID-19 vẫn có thể giúp người nhiễm biến thể Omicron tránh nguy cơ nhập viện và tử vong". Ông Danny Altmann, Giáo sư miễn dịch học tại Đại học Imperial College London cũng cho rằng: "Người nhiễm biến thể Omicron phải nhập viện tại Nam Phi chủ yếu là những người chưa được tiêm vaccine phòng bệnh, chứ không phải đã được tiêm chủng".

Chính vì vậy, vaccine vẫn được cho là giải pháp hữu hiệu nhất giúp thế giới đối phó với làn sóng bùng phát của biến thể mới. Câu hỏi duy nhất đặt ra lúc này là mức độ bảo vệ của vaccine trong việc ngăn chặn biến thể Omicron là bao nhiêu.