Đề môn Ngữ văn thi lớp 10 TP.HCM mang tính đặc thù, học sao để đạt điểm cao?

Năm nay, đề thi lớp 10 môn Ngữ văn ở TP.HCM ít nhiều sẽ có sự thay đổi so với năm trước. Hiện, Sở GD-ĐT TP.HCM đã có hướng dẫn để giáo viên và học sinh ôn luyện trước kỳ thi. 

Thạc sĩ Nguyễn Phước Bảo Khôi, giảng viên Khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, cho hay, đầu tiên, giáo viên và học sinh cần xác định về bản chất đề thi không có sự thay đổi mang tính bất ngờ, tạo thêm áp lực cho kì thi. 

Theo thầy Khôi, có nhiều lý do để đưa đến quan điểm trên. Thứ nhất, cơ cấu điểm ba phần trong đề thi (Đọc hiểu, Nghị luận Xã hội, Nghị luận Văn học) vẫn giữ nguyên không điều chỉnh. 

Thứ hai, định hướng kết nối ba phần (Đọc hiểu, Nghị luận Xã hội, Nghị luận Văn học) theo trục chủ đề xuyên suốt đã là xu hướng từ các năm qua. Đặt trong xu thế mới của việc dạy học Ngữ văn, khi Chương trình Ngữ văn 2018 và sách giáo khoa tương ứng có nhiều chuyển biến tích cực, có thể thấy Sở GD-ĐT TP.HCM đã có những bước đón đầu đúng đắn và hợp lý.

Thứ ba, phần Nghị luận Văn học vẫn giữ nguyên việc cho phép học sinh được lựa chọn một trong hai đề, trong đó, đề 2 đặt ra một tình huống cụ thể và yêu cầu học sinh sử dụng kiến thức, sự trải nghiệm trong quá trình đọc (tự chọn tác phẩm/đoạn trích) để giải quyết tình huống ấy. Định hướng ra đề mở cũng là một lựa chọn táo bạo, thú vị đã được triển khai từ nhiều năm qua trong đề thi lớp 10.  

Riêng đối với thay đổi ở đề 1 của phần Nghị luận Văn học (yêu cầu học sinh phân tích, cảm nhận 1 tác phẩm hoặc đoạn trích tác phẩm cụ thể có trong sách giáo khoa, từ đó chỉ ra ảnh hưởng, tác động của tác phẩm đối với bản thân hoặc liên hệ đến tác phẩm khác, liên hệ thực tế cuộc sống để rút ra một vấn đề văn học hoặc cuộc sống), giáo viên và học sinh cần tự trấn an bằng các lý do. Ví dụ trên thực tế, định hướng ra đề này đã được triển khai từ năm 2022 trở về trước. Định hướng này không nằm ngoài mục đích giảm áp lực ôn tập cho giáo viên và học sinh, tránh cho giáo viên và các em ôn tập dàn trải, thiếu tập trung, ảnh hưởng đến kết quả thi. 

Thầy Khôi cho rằng, thay đổi nhỏ như đã nêu trên và những hướng dẫn cụ thể, chi tiết cho quá trình ôn tập đã được Sở GD-ĐT TP.HCM phổ biến rất rõ và chuyển đến giáo viên các trường.Việc làm này của Sở đã thể hiện sự nghiêm cẩn, chu đáo đối với công tác tuyển sinh 10 trong năm học này cũng như sự tôn trọng nhất mực đối giáo viên và học sinh.

Căn cứ vào những hướng dẫn cụ thể của Sở về kì thi tuyển sinh lớp 10 đối với môn Ngữ văn trong năm học này và kinh nghiệm dạy học cá nhân, thầy Khôi đề xuất, cần giáo viên và học sinh hệ thống hóa kiến thức. Trong quá trình học và ôn tập, đại đa số giáo viên đã cung cấp các sơ đồ tư duy, bảng biểu để cô đọng, hệ thống hoá kiến thức Văn học và Tiếng Việt. Trên cơ sở này, với các tác phẩm văn học, học sinh còn có thể chủ động gom lại thành những nhóm nhỏ theo từng chủ đề gần gũi như: Ứng xử với thiên nhiên; Trân trọng người phụ nữ; Mãi xanh màu áo lính; Gia đình yêu dấu; Đất nước trong tôi… Chính những chủ đề này sẽ hỗ trợ các em rất tốt để vừa ôn tập đúng định hướng vừa đáp ứng được yêu cầu phân hoá (liên hệ, so sánh hai tác phẩm) nếu có trong đề 1 của câu Nghị luận văn học trong đề thi. 

Học sinh cũng chú ý việc rèn kĩ năng như với phần Đọc hiểu, cần quan tâm đến việc tìm đọc các văn bản thuộc phong cách báo chí, chính luận, khoa học… có nội dung phù hợp với lứa tuổi, gắn với tình hình thời sự… để luyện tập các kỹ năng phát hiện, nhận diện, giải mã từ ngữ, chi tiết, hình ảnh… cũng như tìm các vấn đề Tiếng Việt đã học có trong văn bản để tập xử lý tình huống.

Với phần Nghị luận xã hội, các em cần rèn luyện nhiều đề để tập xác định đúng vấn đề cần nghị luận, biết cách triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm, vận dụng tốt các thao tác lập luận (giải thích, chứng minh, bình luận, phân tích), kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng, rút ra bài học nhận thức và hành động khéo léo, hợp lý, tránh khiên cưỡng, gượng ép, máy móc. Những việc này sẽ giúp tránh được việc bài viết vận dụng các thao tác lập luận chưa hiệu quả (dẫn chứng chưa sát với vấn đề, thiếu phân tích dẫn chứng để làm rõ vấn đề…)  hoặc chưa rút ra được bài học cho bản thân thông qua việc bàn luận về vấn đề, các ý bàn luận chưa phong phú, chưa sâu sắc, còn sơ sài.

Với phần Nghị luận văn học, học sinh cần rèn luyện kĩ năng phân tích, cảm nhận tác phẩm văn học theo thể loại: Tự sự, trữ tình; Tập tóm tắt văn bản (với truyện) và xác định chủ đề (với thơ); Nối kết các văn bản văn học với nhau để liên hệ, đối chiếu, nối kết văn bản văn học với thực tế cuộc sống, đưa ra quan điểm cá nhân về những vấn đề xã hội có thể rút ra trong văn bản. Bên cạnh đó, học sinh cần đọc thêm các tác phẩm ngoài sách giáo khoa cùng thể loại và chủ đề với tác phẩm trong sách giáo khoa để có thể so sánh khi cần. 

Mặt khác, thí sinh phải tăng cường kinh nghiệm giải quyết đề thi. Theo thầy Khôi, hiện thị trường sách tham khảo dành cho kì thi lớp 10 là rất phong phú, đa dạng. Tuy vậy, vì đề thi lớp 10 của TP.HCM mang tính đặc thù và phân hóa cao, học sinh không nên tìm đến những tài liệu ôn tập khái quát hoặc những bài văn mẫu. Điều các em cần là những tài liệu cung cấp hệ thống các bài tập rèn kĩ năng (đọc hiểu văn bản, nghị luận xã hội, nghị luận văn học), những đề thi minh hoạ sát cấu trúc đề thi của Sở GD-ĐT để tăng kinh nghiệm, mài sắc kĩ năng, chuẩn bị tâm thế vững vàng để đối diện với đề thi trong thực tế. 

Bên cạnh đó, học sinh cần thể hiện thái độ chủ động, tự tin trong học tập, không nên suy đoán hay nghe theo dự đoán của dư luận, đặc biệt là trong giai đoạn ôn thi nước rút sát kì thi. Các em nên hiểu rằng dự đoán của dư luận chắc chắn người ra đề cũng ít nhiều nắm bắt được. Do vậy, việc học tủ, ôn tủ nhiều khả năng sẽ gây nên hệ quả tiêu cực cho kết quả bài thi. 

Thầy Võ Kim Bảo, Giáo viên Ngữ văn, Trường THCS Trường THCS Nguyễn Du, cho rằng, đề thi lớp 10 nếu gọi là thay đổi cũng không quá lớn. Sở GD-ĐT TP.HCM chỉ xác định rõ hơn cách thức đề sẽ ra như thế nào để giáo viên và học sinh có thể chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Điều này không làm ảnh hưởng đến quá trình học tập và ôn thi của học sinh. Bởi cách ra đề này đã từng được thực hiện ở nhiều năm học trước.

Theo thầy Bảo, việc đề sẽ định rõ một tác phẩm cụ thể nhằm giúp cho học sinh xác định đúng yêu cầu của đề bài, tránh mơ hồ, lạc đề, sai thể loại, sai phương pháp làm bài so với kiểu đề mở (học sinh được chọn bất kỳ tác phẩm nào miễn đúng chủ đề và thể loại quy định). Nhiều học sinh có tính nóng vội, chưa có thói quen đọc đề, phân tích đề cẩn thận nên dễ sai sót hơn khi làm đề mở. Vì vậy, quyết định của Sở là để hạn chế tối đa những trường hợp đáng tiếc khi học sinh làm sai yêu cầu của đề.

Thầy Bảo cho rằng, đây không phải là một sự thay đổi lớn nên cách thức học và ôn tập cũng đã trở nên rất quen thuộc, gần như không có khác biệt so với các năm học trước. Học sinh cần lưu ý ôn tập ngay từ bây giờ vì khối lượng kiến thức cần học khá lớn. Theo thầy Bảo, sau khi nghỉ Tết, nhiều học sinh đã quên kiến thức ở học kì 1. Vì vậy, ở thời điểm hiện tại, các em học sinh vừa học chương trình học kỳ 2 vừa ôn tập song song chương trình học kì 1. Sau khi đã vững kiến thức nền tảng, học sinh bắt đầu chuyển sang giai đoạn luyện đề. Học sinh có thể xem đề thi các năm học trước để tham khảo và luyện giải. Khi luyện đề, học sinh cần phải đảm bảo thời gian làm bài trong quy định, tránh bỡ ngỡ trong kì thi thực tế.