Trình độ học vấn của ông bà có ảnh hưởng đến cháu: Kết luận từ nghiên cứu khoa học gây tranh cãi

Giáo sư Bàng Duy Quốc – công tác tại Học viện Tâm lý và Khoa học Nhận thức, Đại học Sư phạm Hoa Đông (Trung Quốc) là người nhiều năm nghiên cứu về sự phát triển tư duy sáng tạo ở trẻ em. Dựa trên các nghiên cứu thực nghiệm trong ngành tâm lý học, nhóm của ông đã phân tích mối liên hệ giữa mô hình nuôi dạy trong các kiểu gia đình khác nhau và sự phát triển khả năng sáng tạo của trẻ.

Họ phân chia gia đình thành 4 loại chính:

Gia đình hạt nhân cha mẹ – con cái: Không có ông bà cùng sống chung.

Gia đình có ông bà nhưng không sống chung: Có tương tác định kỳ giữa thế hệ ông bà và cháu.

Gia đình ba thế hệ sống chung, nhưng cha mẹ vẫn là người chủ đạo trong giáo dục.

Gia đình ba thế hệ sống chung, ông bà là người nắm vai trò chủ đạo trong việc dạy dỗ cháu.

Kết quả so sánh cho thấy: Trẻ em sống trong mô hình thứ hai, tức có ông bà nhưng không sống chung và chỉ tương tác ở mức độ vừa phải có khả năng sáng tạo phát triển tốt nhất. Ngược lại, nhóm trẻ thuộc kiểu gia đình thứ tư, ông bà làm "chủ lực" trong giáo dục lại có mức phát triển sáng tạo thấp nhất.

Một điểm đáng chú ý khác: Các bé trai chịu ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt hơn các bé gái trong môi trường giáo dục do ông bà dẫn dắt. Giáo sư Bàng nhận định, có thể do tư tưởng nuông chiều "cháu trai là vàng" của thế hệ lớn tuổi đã vô tình kìm hãm sự tự lập, tò mò và dám thử sai của trẻ những yếu tố cốt lõi để hình thành tư duy sáng tạo.

Vì sao giáo dục do ông bà chủ đạo lại cản trở khả năng sáng tạo?

Giáo sư Bàng đã phân tích các nguyên nhân tâm lý và xã hội đằng sau hiện tượng này. Ông cho rằng:

Thứ nhất, ông bà thường đặt ưu tiên hàng đầu vào sự an toàn thể chất, hơn là việc tạo điều kiện cho trẻ khám phá và mạo hiểm học hỏi.

Thứ hai, họ ít để tâm đến nhu cầu cảm xúc, tâm lý của trẻ, mà chú trọng hơn đến ăn mặc, giấc ngủ, thể trạng.

Thứ ba, trong những gia đình mà ông bà là người chính dạy cháu, cha mẹ đôi khi rút lui khỏi vai trò giáo dục, phó mặc hoàn toàn cho thế hệ trước.

Những yếu tố này khiến trẻ ít được thử, sai trong môi trường an toàn, ít được khuyến khích phát triển chính kiến và tư duy độc lập, điều tối quan trọng để hình thành khả năng sáng tạo.

Một góc nhìn khác: Khi ông bà và cháu học cùng nhau, điều kỳ diệu có thể xảy ra

Trái với góc nhìn có phần "phê phán nhẹ" trên, Giáo sư Lý Gia Thành – Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Giáo dục Suốt đời, Đại học Sư phạm Hoa Đông lại mang đến một quan điểm tích cực hơn về vai trò của ông bà trong giáo dục hiện đại.

Ông cho rằng, trong kỷ nguyên số, khi trẻ nhỏ dạy ông bà dùng điện thoại, tra cứu Google, còn ông bà kể chuyện truyền thống, dạy trẻ thêu thùa, làm bánh… thì một mô hình học tập hai chiều giữa các thế hệ đang được hình thành và mang giá trị giáo dục rất riêng.

Theo ông, ở các nước như châu Á và châu Phi, nơi có mô hình gia đình đa thế hệ phổ biến, sự tương tác giữa "một già – một trẻ" không chỉ tạo ra giá trị học tập, mà còn góp phần bảo tồn sự đa dạng văn hóa toàn cầu và tôn vinh mối quan hệ giữa các thế hệ.

Không phải "ông bà dạy cháu" tốt hay xấu – mà là "cách dạy" thế nào mới quan trọng

Dữ liệu khoa học cho thấy: Khi ông bà can thiệp quá sâu và chiếm vị trí trung tâm trong việc dạy dỗ trẻ, đặc biệt nếu không có nền tảng kiến thức giáo dục hiện đại, thì khả năng sáng tạo của trẻ dễ bị cản trở. Tuy nhiên, nếu vai trò của ông bà là đồng hành, gợi mở, truyền cảm hứng, thì mối quan hệ này lại có thể mang đến những giá trị rất đặc biệt vừa nuôi dưỡng cảm xúc, vừa kết nối truyền thống và hiện đại.

Vì vậy, trình độ học vấn không phải yếu tố quyết định duy nhất, nhưng nó ảnh hưởng đến cách ông bà lựa chọn giáo dục cháu mình theo hướng khuyến khích hay giới hạn. Và điều này, xét đến cùng, chính là chìa khóa tác động đến khả năng sáng tạo của một đứa trẻ.

 

Theo Hiểu Đan